Home Blog De seksuele voorlichtingsles krijgt een upgrade

De seksuele voorlichtingsles krijgt een upgrade

door Miriam Groot

Voor het eerst in de geschiedenis verschijnt de volledige weergave van de clitoris in Nederlandse biologieboeken. De seksuele voorlichtingsles op middelbare scholen krijgt er een onderwerp bij. Maar scholieren willen nog meer verbetering van het lesmateriaal.

Op verzoek van velen is hier mijn afstudeerproductie voor de opleiding Journalistiek over seksuele voorlichting met als aanleiding de nieuwe, volledige weergave van de clitoris in de schoolboeken. Het artikel is geschreven voor de doelgroep van NRC, maar ik heb de tekst een klein beetje herschreven. In mijn afstudeerdossier zit ook een podcast over dit onderwerp. Omdat The Veggie Reporter vooral tekstueel en visueel is, heb ik besloten het bij mijn tekst en illustraties van Vlaarflip te houden. Sommige namen in dit artikel zijn gewijzigd in verband met privacy. Komt-ie!

De seksuele voorlichtingsles krijgt een upgrade

De clitoris Illustratie Vlaarflip
De clitoris. Illustratie Vlaarflip

De clitoris. Het is niet alleen een ‘gevoelig bobbeltje’, zoals je waarschijnlijk uit je biologieboek hebt geleerd, maar een compleet orgaan met zwellichamen en al. Dat bobbeltje, ook wel de glansclitoris genoemd, blijkt slechts het topje van de ijsberg te zijn. Schoolboekenuitgever Malmberg is de eerste in Nederland die er een afbeelding van in de boeken zet.

Lees ook: Sustainable sex: zo doe je dat!

Die afbeelding blijkt al een poosje te bestaan. In 1844 publiceerde de Duitse arts Georg Ludwig Kobelt een prent van de clitoris met daarbij twee zwellichamen die als een soort armpjes de vagina ‘omarmen.’ Hij stelde daarbij dat het vrouwelijk geslachtsorgaan hetzelfde werkt als dat van een man, maar erkende de zwellichamen nog niet als onderdeel van de clitoris zelf. In het Rijksmuseum is een anatomische print van de uitgebreide clitoris uit 1672 bewonderen, evenals een soortgelijke afbeelding uit een Franse anatomische atlas uit 1866.

Nog geen honderd jaar later werd in Gray’s Anatomy, een Engelstalig standaardwerk op het gebied van de menselijke anatomie, de vagina geportretteerd als zwart gat. Zelfs het gevoelige bobbeltje was nergens meer te bekennen. De clitoris werd als het ware ontkend. In 1998 werd het orgaan nog eens herontdekt door Amerikaanse wetenschappers (nu werden de zwellichamen wél erkend als onderdeel van de clitoris), maar nog steeds was een correcte weergave van het volledige orgaan in geen enkel biologieboek te bekennen. De doorsnede van de penis en zijn zwellichamen die voor een erectie zorgen, waren wel te zien.

Tot nu. Eenentwintig jaar na de herontdekking in 1998 wordt de afbeelding alsnog in de boeken gezet. Vanaf aankomend schooljaar zal de clitoris in haar volle glorie te bewonderen zijn in de boekenserie ´Biologie voor jou`, die speciaal voor het voortgezet onderwijs bedoeld is. In Nederland wordt de methode van Malmberg door zo’n 60 procent van de middelbare scholen gebruikt.

Gebrekkige kennis

Seksuoloog Rik van Lunsen springt nog net geen gat in de lucht. Als de eerste fulltime seksuoloog van Nederland, zet hij zich al jaren in voor plezierige seks. “Na negentien jaar strijd is het eindelijk gelukt. Het werd tijd dat scholieren meer krijgen te zien dan alleen dat gevoelige knopje.” Volgens Van Lunsen is er in onze samenleving überhaupt een groot gebrek aan kennis over seksualiteit. “Zo weten veel mensen bijvoorbeeld het verschil niet tussen de vulva en de vagina.” ‘Vagina’ wordt het meest gebruikt als het vrouwelijke equivalent van de penis, maar het verwijst officieel alleen naar het geboortekanaal. ‘Vulva’ verwijst daarentegen naar alle onderdelen aan de buitenkant, zoals de schaamlippen, clitoris en de ingang van de vagina.

Maar dat is niet alles: “Ook denken veel vrouwen dat pijn bij het vrijen een lichamelijk kwaaltje is, terwijl ze negen van de tien keer nog niet voldoende opgewonden en ontspannen zijn.” De gebrekkige kennis over het vrouwelijk lichaam is slechts één van de vele redenen waarom er volgens Van Lunsen meer aandacht aan seksuele vorming mag worden besteed.

uitleg vulva, vagina, clitoris

Dat seksuele voorlichting wel een upgrade kan gebruiken, vinden de scholieren zelf ook. Al in 2017 bleek uit een onderzoek van Kenniscentrum Rutgers dat Nederlandse jongeren tussen de 12 en 25 jaar de seksuele voorlichtingsles op de middelbare school een magere 5,8 geven. Wat er precies aan de lessen mankeert, werd in het najaar van 2019 bekend. Samen met scholieren als co-onderzoekers onderzocht Rutgers hoe de seksuele voorlichting verbeterd kan worden. Driehonderd geïnterviewde leerlingen van verschillende scholen geven aan onderwerpen als genderdiversiteit, het bespreken van wensen en grenzen, plezier in seks, sexting en onrealistische verwachtingen door porno te missen tijdens de seksuele voorlichtingsles. Van Lunsen herkent wat de scholieren zeggen. “Ik denk dat scholen enorm tekortschieten in het bespreken van al deze onderwerpen. Ze kunnen deze rol op zich nemen, maar dat doen ze niet. En ik snap niet waarom.”

Sinds 2012 zijn scholen wettelijk verplicht om seksualiteit te bespreken, maar de doelstellingen van deze wet zijn zo vaag, dat scholen vrij zijn om zelf invulling te geven aan de lessen. “Wat er nu gebeurt, is dat de inhoud van seksuele vorming per school verschilt. Sommige scholen doen helemaal niets, andere scholen gebruiken een leskoffertje van de GGZ en weer een andere school bekijkt het vanuit een geloofsovertuiging. Het is slechts op een enkele school dat een thema als seksueel plezier wordt besproken,” zegt Van Lunsen.

Tijd voor voorlichting

Docent A geeft les op School A. Daar krijgen de scholieren geen biologie, maar science, een vak waarin biologie, wiskunde, techniek, natuurkunde en scheikunde zijn samengevoegd. Voor science zijn er meer uren beschikbaar dan voor een gemiddelde biologieles, waardoor Docent A meer aandacht kan besteden aan seksuele voorlichting. “Ik hoor regelmatig dat docenten op andere scholen door de uitval van lessen het curriculum erdoorheen moeten jassen en daarom de seksuele voorlichtingsles voor een deel of zelfs helemaal schrappen. Ontzettend zonde. Omdat we als school voor het vak science hebben gekozen, hoeven wij dat gelukkig niet te doen.”

In de les van Docent A mogen de leerlingen zelf aan de slag met verschillende interactieve opdrachten. Zo maken zij bijvoorbeeld een alfabet van sekswoorden en een tijdschrift over anticonceptie. Het menselijk lichaam na de puberteit tekenen de leerlingen op een poster en genderdiversiteit wordt besproken na het kijken van een film over een transgenderman. Ook seksueel plezier en het aangeven van grenzen worden niet vergeten tijdens de lessen. “En dit doen we dan allemaal naast de lesstof uit het boek,” zegt Docent A. “Het is veel, maar dat is dan ook het voordeel van zes lesuren in de week. De reacties die we krijgen van zowel kinderen als ouders zijn zeer positief.” Met de volledige clitoris was Docent A niet bekend: “Maar nu het in de boeken komt te staan, zou dat wel goed zijn om ook te bespreken.”

Biologiedocent B geeft al tweeëntwintig jaar seksuele voorlichting, maar haar lessen op School B zien er iets anders uit. Tijdens haar seksuele voorlichtingsles worden soa’s, de verandering van het lichaam tijdens de puberteit en het proces van voortplanting behandeld. Niet meer, niet minder. Ondanks dat het menselijk lichaam wordt besproken, komt het vrouwelijke geslachtsorgaan daar niet aan te pas. “Ja, dat gevoelige knopje staat wel in het boek, maar we zullen dat onderwerp voorlopig niet uitbreiden. We hebben net nieuwe boeken aangeschaft. Die gaan nog jaren mee.” Ook de onderwerpen die door de Nederlandse scholieren worden gemist, zoals genderdiversiteit en het leren aangeven van grenzen en wensen, worden niet tot nauwelijks in de lessen van Docent B besproken. “Ik behandel de onderwerpen die in het biologieboek staan en gebruik daarbij wat opdrachten uit een lespakket van de GGD. Voor meer heb ik helaas geen tijd.”

Gratis lespakket

Alle GGD’s in Nederland bieden gratis het lespakket Lang Leve de Liefde aan met, wanneer de school dit wil, bijpassende ondersteuning voor docenten. In Amsterdam maakt meer dan de helft van de middelbare scholen gebruik van de hulp. De GGD in deze regio benadert scholen actief met adviezen voor de seksuele vorming van scholieren. “Omdat Amsterdam veel bewoners heeft, zijn er veel groepen die risico lopen op soa’s en grensoverschrijding. De gemeente heeft daarom behoorlijk wat geld uitgetrokken voor preventie hiervan”, zegt Emma de Goeie, adviseur Gezondheid en Leefstijl van de GGD Amsterdam. “Maar bij een GGD als Brabant Zuid-Oost is dat bijvoorbeeld veel minder. Zij zijn al twee jaar niet meer actief met het aanbieden van hulp aan scholen. Gemeenten hebben daar andere prioriteiten.”

In het lespakket van de GGD worden zoveel mogelijk onderwerpen behandeld. Puberteit, media en seks, genderdiversiteit, veilig vrijen, het aangeven van grenzen en seksueel plezier komen allemaal aan bod, maar het is uiteindelijk aan de school zelf om te bepalen in hoeverre zij alle onderwerpen bespreken. Docent B heeft er dus voor gekozen om niet alle onderwerpen uit het lespakket te behandelen. “Als leerlingen met vragen komen, beantwoord ik die met liefde. Maar als zij aangeven meer te willen leren over iets als plezier tijdens de seks of genderdiversiteit, kunnen ze dat beter aan hun ouders vragen of zelf opzoeken,” zegt Docent B.

Seksuele voorlichting. Illustratie Vlaarflip
Seksuele voorlichting. Illustratie Vlaarflip

Vraag maar raak

Maar waar gaan jongeren eigenlijk heen met hun vragen? Rutgers en Soa Aids Nederland stelden deze vraag aan 20.500 Nederlandse jongeren van 12 tot 25 jaar. De grootste raadgever bleek het internet te zijn: 63 procent van de jongens en 58 procent van de meisjes zoekt online naar informatie over seks. Zo’n 38 procent van de jongens en 44 procent van de meisjes stelt vragen aan de ouders, maar slechts 4 procent jongens om 2 procent meisjes klopt met vragen aan op school. Hoe groot is de rol van school in seksuele vorming dan, als leerlingen zo weinig vragen durven te stellen?

Seksuoloog Van Lunsen: “Ik denk dat de vraag eerder is: kunnen jongeren hun vragen überhaupt ergens kwijt? Als er op scholen een vertrouwenspersoon zou zijn bij wie jongeren zich prettig voelen en bij wie ze anoniem een vraag over seksualiteit kunnen stellen, zouden ze daar wel heen gaan. Een veilige sfeer op school is ontzettend belangrijk, maar een veilige thuisbasis is nóg belangrijker. Als die goed is, komen jongeren daar vanzelf met vragen.”

Maar niet alle onderwerpen rondom seksualiteit worden binnen het gezin besproken. In hetzelfde onderzoek van Rutgers en Soa Aids Nederland is te lezen hoe slechts 3 procent van de ondervraagde jongeren met hun ouders praat over specifiek plezier tijdens de seks. Vooral over verliefdheid en het voorkomen van een zwangerschap wordt thuis gesproken, maar andere onderwerpen komen eigenlijk nauwelijks ter sprake. Hier ligt een grote rol voor de ouders, vindt Van Lunsen. “Het allerbelangrijkste is dat ouders hun kinderen aanmoedigen om vragen te stellen, maar ze ook vertellen dat seks iets plezierigs is.”

Zelf doen

Op een middelbare school in Groningen willen leerlingen wél dat er zoveel mogelijk over seks in klaslokalen wordt geleerd. Nienke en Fauve namen daarom het heft in eigen handen door voor hun profielwerkstuk een kant-en-klaar lespakket met seksuele voorlichting te maken. “De seksuele voorlichtingsles die wij kregen, was erg matig. Het ging alleen maar over voortplanting, soa’s en hoe een condoom eruit ziet. Onderwerpen die wij belangrijk vinden, zoals plezier, cultuur, internet, gender en het aangeven van grenzen, werden achterwege gelaten. Dus die hebben we in ons lespakket gestopt.” Ook de clitoris in opperste staat wordt besproken. Het profielwerkstuk kreeg een tien.

Inmiddels hebben Nienke en Fauve hun diploma op zak, maar ze zouden graag terugkeren naar school om zelf een seksuele voorlichtingsles te geven. “Helaas zijn we nog niet gevraagd om dat te doen. Ons lespakket bestaat uit vier lessen en dat kost de school veel tijd.” De oud-scholieren denken dat seksuele voorlichting het beste door jongeren zelf kan worden gegeven — of in ieder geval op een jonge manier. “Aan een oudere biologiedocent durf je minder snel te vragen wat je bijvoorbeeld moet doen als er een condoom in je vagina blijft zitten. Bij leeftijdsgenoten is die vraag misschien minder ongemakkelijk.”

De mooiste vulva

Zussen Krista (30) en Marcelle Arriëns (28), beter bekend als de sekszusjes, ervaren ook dat informatie over seks het beste gebracht kan worden in een taal die dicht bij jongeren staat. Openhartig, vrolijk en blozend praten de zussen in hun voorlichtingsprogramma Sekszusjes TV over alle dingen op het gebied van seks die ze zelf hadden willen weten in hun tienerjaren. Zo gaan zij de straat op met zelfgekleide vulva’s, waaronder die van henzelf, om jongeren te vragen ‘welk kutje zij het mooist vinden’. De vraag komt voort uit het idee dat de vulva er zo perfect mogelijk uit moet zien, of, zoals de sekszusjes dat zeggen: ‘als een pornopoes’.

Vervolgens belanden Krista en Marcelle met de benen wijd bij een plastisch chirurg, die zegt op zo’n twintig tot dertig vrouwen per week een schaamlipcorrectie uit te voeren. Het is wereldwijd een van de snelstgroeiende cosmetische ingrepen, maar volgens de chirurg hoeft er aan de vulva’s van de zussen niets te gebeuren. Met hun voorlichtingsprogramma, dat uitgezonden wordt via het YouTube-kanaal van NPO 3, willen de sekszusjes het ongemak rondom seks meer bespreekbaar maken.

How to erect. Illustratie Vlaarflip
How to erect. Illustratie Vlaarflip

Sekszusjes TV is niet het enige platform dat seksuele voorlichting biedt. Belle Barbé adviseert docenten in het geven van voorlichting en schreef het boek ‘Ik & seks’, een sekspositief voorlichtingsboek voor jongeren. In 2015 richtte zij met illustrator Marilyn Sonneveld Wipsite op, een kleurrijke website die informatie over seks biedt voor mensen tot 30 jaar. “Wij zagen een gat tussen stoffige biologieboeken en te expliciete porno,” zegt Barbé. “Daarbij misten we iets waarin de positieve kanten van seks naar voren komen. En met de abstracte illustraties van Marilyn hebben we van Wipsite naast een voorlichtingssite, ook een mooi kunstproject gemaakt.”

Op Wipsite kun je onder andere lezen over verschillende standjes, hoe anale seks werkt en wat de technieken zijn om te masturberen. Barbé ziet dat onderwerpen als deze nauwelijks op scholen worden besproken. “Natuurlijk hoeven docenten niet te vertellen over hun favoriete seksstandje — liever niet zelfs – maar er wordt vaak vastgehouden aan dat voorlichting per se in de biologieles gegeven moet worden. Als je die les nu verplaatst naar bijvoorbeeld de mentorles, creëer je de ruimte om seksualiteit van meerdere kanten te belichten. Dan kun je veel meer bespreken dan voortplanting en soa’s alleen.”

Voorlichting op elke leeftijd

Als het aan Barbé ligt, is seksuele voorlichting iets voor alle leeftijden. “Wat mij betreft kunnen ouders, maar ook scholen niet vroeg genoeg beginnen met de seksuele vorming van een kind. Natuurlijk ga je kleuters niet vertellen over condooms en anticonceptie, maar je kunt wel praten over vriendschappen en het verschil tussen een jongen en een meisje.” Ook als je niet meer naar school gaat, kun je blijven leren over seks. Barbé: “Maar dan zul je er zelf wat meer aan moeten trekken. Er zijn veel websites en boeken met informatie voor elke seksuele fase die je

doormaakt. Soms komt er via de media aandacht voor. Denk aan een televisieprogramma over zwanger worden, of een boek over de overgang. En als scholieren meer willen weten dan ze op school geleerd wordt, kunnen ze veel informatie online vinden. Het enige ding is dat je dan goed moet weten welke informatie betrouwbaar is. Dat leer je door kritisch te zijn op je bronnen.”

Seksuoloog Van Lunsen beaamt wat Barbé zegt. “Er is veel goede informatie, maar er staat ook gigantisch onzin over seksualiteit op het internet. Daar kunnen wij seksuologen wat aan doen door met wetenschappelijk onderbouwde argumenten te komen.” Hij kan zich echter wel voorstellen dat niet alle jongeren vrijwillig een onderzoek van vijftig pagina’s willen lezen. “Dan zou ik zeggen: ga naar een website als Sense, lees het boek van Belle Barbé en bekijk de video’s van de sekszusjes. Het is niet allemaal accuraat, maar het zet wel aan tot een gesprek over seksualiteit. Vervolgens kunnen de opgekomen vragen in de thuissfeer en op school, tijdens de seksuele voorlichtingsles of daarbuiten, worden gesteld.” Volgens Van Lunsen is er voor een geslaagde seksuele vorming dus uit meerdere hoeken aandacht nodig. Dit begint met een veilige omgeving. Thuis, in het klaslokaal, en uiteindelijk, tussen de lakens.

Leren over seks, acht informatieve bronnen

Heb jij ook niet genoeg informatie gekregen tijdens de seksuele voorlichtingsles en/ of wil je blijven leren? Dit zijn acht informatieve bronnen over seks!

  • Netflix Sex education
  • Podccast CoupleGoals de podcast
  • Website www.sense.info
  • Boek Ik & seks, Belle Barbé
  • Podcast Damn Honey
  • YouTube Sekszusjes TV
  • Website www.wipsite.nl
  • Podcast How Cum

Nooit meer een artikel of recept missen? Abonneer je dan op de nieuwsbrief! Elke maandag breng ik je op de hoogte van de laatste aanbiedingen, de lekkerste recepten en andere leuke dingen – gewoon in jouw mailbox. Tot dan!

Verder lezen

Laat een reactie achter

Mmmm, deze site gebruikt de beste vegan cookies. Oké, prima! Meer informatie